کنفرانس عمومی یونسکو در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۵ با تصویب قطعنامه‌ای روز ۲۸ سپتامبر را به عنوان روز بین‌المللی دسترسی همگانی به اطلاعات تعیین کرد. در این قطعنامه که مورد حمایت کشورهای انگولا، نیجیریه و مراکش قرار داشت. از کشورهای عضو، نهادهای وابسته به سازمان ملل و سایر سازمانهای بین‌المللی و منطقه‌ای و همچنین از جامعه مدنی به ویژه سازمانهای غیردولتی و اشخاص حقیقی خواسته شده بود که این روز را گرامی داشته و مراسمی بدین مناسبت برگزار کنند. همانطور که می‌دانیم به دنبال برگزاری کنفرانس منطقه‌ای دسترسی به اطلاعات در افریقا در افریقای جنوبی (۱۹-۱۷ سپتامبر ۲۰۱۱) با همکاری یونسکو، کمیسیون اتحادیه افریقا و گزارشگر ویژه آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات در افریقا، بیانیه‌ای صادر گردید که در آن از سازمان ملل درخواست شده بود تا روز ۲۸ سپتامبر را به عنوان «روز بین‌المللی حق آگاهی» تعیین کنند. به دنبال آن مجمع افریقایی دسترسی به اطلاعات (APAI) از این پیشنهاد حمایت کرده و کمیسیون افریقایی حقوق بشر و ملت‌ها (ACHPR) نیز بر مبنای درخواست مجمع با صدور قطعنامه‌ای (۲۲۲) از اتحادیه افریقا درخواست کرد تا روز ۲۸ سپتامبر را به عنوان «روز بین‌المللی حق آگاهی در افریقا» تعیین کند. لذا بر اساس تلاش کشورهای افریقایی است که روز به روز توجه یونسکو به اهمیت تعیین روزی به عنوان روز جهانی دسترسی به اطلاعات تعیین گردید. البته عنوان روزی که توسط یونسکو، به دنبال تصویب ۱۹۵ کشور عضو آن، تعیین گردید با عنوان پیشنهادی کشورهای افریقایی قدری متفاوت است و لیکن هدف و انگیزه مورد نظر یکسان می‌باشد. البته تعیین روز بین‌المللی دسترسی جهانی به اطلاعات پس از مدتها بررسی در چارچوب نهادهای وابسته به سازمان ملل به تصویب رسیده است.
در قطعنامه مصوب کنفرانس عمومی از مدیرکل یونسکو درخواست شده بود تا تصویب آن را به اطلاع مجمع عمومی سازمان ملل برای بررسی و تصویب احتمالی برساند و چنین اقدامی نیز صورت گرفت. از نظر حقوقی دسترسی همگانی به اطلاعات به «حق آگاهی» افراد مربوط است که به‌نوبه خود بخشی از حق آزادی بیان فراد می‌باشد که در ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸) مورد تأکید قرار گرفته است. لازم است اشاره نماییم در اسناد مورد توافق کشورها بعد از برگزاری اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی (WSIS) حق دسترسی به اطلاعات به وضوح مورد پذیرش کشورهای جهان قرار گرفته است. در اجلاس اخیر WSIS در دسامبر ۲۰۱۵، کشورهای جهان ضمن پذیرش لزوم ایجاد جوامع معرفتی بر حق دسترسی به اطلاعات و آزادی بیان به عنوان محورها و ستون‌های اساسی چنین جامعه‌ای مجدداً تأکید کردند. ضمناً همانطور که می‌دانیم یونسکو در سالهای اخیر بر توسعه مفهوم «جهانی بودن اینترنت» بر مبنای رعایت حقوق و آزادیهای افراد، دسترسی همگانی ، مشارکت کلیه طرف‌های ذینفع و بازبودن فضای مجازی تأکید کرده است. لذا دسترسی همگانی به اطلاعات از طریق اینترنت به عنوان یکی از ویژگی‌های آن تلقی گردیده است. با توجه به تدوین برنامه جدید توسعه پایدار ۲۰۳۰، تعیین روزی به عنوان روز بین‌المللی دسترسی به اطلاعات دلیل موجه و مناسب دیگری پیدا کرده زیرا در بین اهداف توسعه پایدار هدف شماره ۱۶ این برنامه، «تضمین دسترسی عمومی به اطلاعات و حمایت از آزادی اساسی و بینادین مطابق با قوانین داخلی و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی» می‌باشد. بر همین اساس در ماه مارس ۲۰۱۶، کمیسیون آمار سازمان ملل ضمن تصویب چند پیشنهاد با انتخاب شاخصی تحت عنوان «تعداد کشورهایی که مقرراتی در قوانین اساسی، مقررات عادی و یا سیاست‌گذاری خود در جهت تضمین دسترسی عمومی به اطلاعات وضع کنند» موافقت کرد. لازم به توضیح است که کمیسیون آمار سازمان ملل چارچوب کلی شاخص‌های اولیه برای ارزیابی توسعه پایدار کشورها را به شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل و همچنین مجمع عمومی این سازمان برای تصویب نهایی ارائه می‌کند. ضمناً از ماه ژوئیه ۲۰۱۶ امسال مجمع سیاسی عالی سازمان ملل در نشست‌های خود موضوع بررسی پیشرفت‌های انجام شده در جهت تحقق اهداف توسعه پایدار ۲۰۳۰ را در دستور کار خود قرار داده است. در هر صورت همانظور که ملاحظه می گردد یکی از شاخص‌های ارزیابی وضعیت توسعه پایدار کشورها، وضع قوانین و مقرراتی در جهت تأمین دسترسی عمومی به اطلاعات تعیین شده و این امر از اهمیت خاصی برخوردار است. باید به این نکته نیز اشاره نماییم روز بین‌المللی دسترسی جهانی به اطلاعات بطور مستقیم با وظایف و مأموریت‌های محوله به یونسکو مرتبط است زیرا در اساسنامه سازمان به صراحت قید شده که یونسکو می‌بایستی در جهت «تسهیل جریان آزاد افکار و عقاید» تلاش نماید.
لذا یونسکو از طریق پیگیری هدف استراتژیک خود یعنی «تسهیل دسترسی جهانی به اطلاعات و دانش» و حمایت از حق دسترسی به اطلاعات به عنوان یکی از عناصر تشکیل‌دهنده آزادی بیان و آزادی مطبوعات، تلاش می‌کند تا وظایف خود را در این زمینه انجام دهد. حق افراد جهت دریافت اطلاعات در بسیاری از اسناد بین‌المللی، بر اساس پیشنهادات یونسکو، مورد توجه قرار گرفته است. از جمله این اسناد می‌توان به «بیانیه Brisbane با عنوان آزادی اطلاع‌رسانی: حق آگاهی» (۲۰۱۰) و یا بیانیه Maputo به عنوان «تسهیل آزادی بیان، دسترسی به اطلاعات و خود اتکایی افراد» (۲۰۰۸) و یا اعلامیه داکار با عنوان «رسانه‌ها و حاکمیت مطلوب» (۲۰۰۵) اشاره کرد. ضمناً موضوع حق افراد در دسترسی به اطلاعات و یا «حق آگاهی» موضوع اصلی همایشی بود که در روز ۳ ماه می ۲۰۱۶ در هلسینکی به مناسبت گرامیداشت روز جهانی آزادی مطبوعات برگزار شد. در زمینه مسائل مرتبط با توسعه و فضای مجازی، «بیانیه فنلاند» حاوی توصیه‌های ارزشمندی است که به تصویب شرکت‌کنندگان در همایش رسیده و می‌تواند مورد توجه علاقه‌مندان قرار گیرد. از منظر یونسکو، دسترسی جهانی به اطلاعات دارای دو جنبه است که می‌بایستی به هر کدام به دقت توجه کرد. از یک سو حق دسترسی می‌بایستی در قوانین به روشنی پیش‌بینی شده باشد زیرا بدون وجود قوانین مناسب، دسترسی محدود خواهد شد. از سوی دیگر می‌بایستی به دسترسی عملی افراد به اطلاعات توجه کرد به ویژه در شرایط و دنیای امروز که با کمک فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی دسترسی بطور چشمگیری تسهیل شده است. در هر صورت بدون بهره‌مندی از ICT و گسترش دسترسی از طریق آن و یا بدون داشتن سواد اطلاعاتی، قوانین مناسب نیز در صورت تصویب عملاً مهجور باقی خواهند ماند.
در پیام اودری آزوله مدیرکل یونسکو، به مناسبت روز جهانی دسترسی جهانی به اطلاعات آمده است: دسترسی به اطلاعات معتبر نجات‌دهنده جان انسان‌هاست در حالی‌که اطلاعات غلط و شایعات می تواند انسان‌ها را نابود کند. این درسی ساده است که در سالهای اخیر با ضرر رساندن به خود آن را آموخته‌ایم. چه در مبارزه با یک بیماری همه‌گیر جهانی باشیم یا این‌که از بحثی عمومی حمایت کنیم، ما به اطلاعات رایگان، قابل اعتماد و مستقل به‌عنوان بنیانی که جوامع دموکراتیک بر آن اساس ساخته می‌شوند، نیاز داریم. به همین دلیل برای یونسکو، اطمینان از دسترسی به اطلاعات یک اولویت اصلی است و در اساسنامه ما نیز این موضوع صراحتا بیان شده است. نهایتا به همین دلیل هفتاد و چهارمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۲۸ سپتامبر را به‌عنوان روز جهانی دسترسی جهانی به اطلاعات اعلام کرده است. در این تاریخ، یونسکو و سایر اعضای سازمان ملل متحد اذعان داشتند که دسترسی به اطلاعات، عاملی مهم و کلیدی برای تحقق دسترسی گسترده‌تر به داده‌ها، اطلاعات و دانش و توانمندسازی شهروندان در تلاش برای ایجاد آینده‌ای روشن‌تر است. رویدادهای برنامه‌ریزی شده برای روز جهانی رویدادهای برنامه‌ریزی شده جهانی نشان می‌دهد که چگونه حق دسترسی به اطلاعات می‌تواند به افراد در مواجهه با چالش‌های معاصر کمک کند و بر اهمیت ضمانت‌های قانونی برای دسترسی مردم به اطلاعات تاکید می‌کند. با این حال، تعهد ما به اطلاعات آزاد و در دسترس تنها در صورتی موثر خواهد بود که این تعهد واقعاً جهانی باشد. به عبارت دیگر، نباید کسی از دسترسی آزاد به اطلاعات محروم بماند. به همین دلیل است که ما از همه کشورها می‌خواهیم قوانینی در این زمینه اتخاذ کنند و در صورت وجود چنین ضمانت‌هایی، اجرای آن‌ها را تقویت کنند. دولت‌ها باید از جمع‌آوری داده‌های ایمن و شفاف اطمینان حاصل کنند، ثبت داده‌ها را تقویت کرده و تجزیه و تحلیل دقیق را ممکن سازند و آن‌ها باید تلاش‌های خود را با استانداردهای بین‌المللی حریم خصوصی هماهنگ سازند. ما در یونسکو، قویا معتقدیم که دسترسی به اطلاعات باید به‌عنوان رکن توسعه پایدار و به‌عنوان پیش شرطی برای ارتقاء و حمایت از حقوق بشر شناخته شود. همانطور که برای مواجه با چالش‌های مشترک، جوامع خود را سازگار می‌سازیم، باید در تلاش‌های خود توجه ویژه‌ای به حق دسترسی به اطلاعات داشته باشیم تا از تحقق آینده‌ای آگاهانه و مقاوم اطمینان حاصل کنیم.
Leave A Comment